Ауыл шаруашылығы өндірісінде рапс майлы және малазықтық дақыл болып саналады. Сол себепті жылдан-жылға рапс дақылына деген сұранс артуда. Біздің зерттеуіміздің мақсаты рапс дақылының өсіп-дамуы барысында ауруларға шалдығуын бақылау жіне өнімділігіне фунгицидтердің әсерін зерттеу.

Кілттік сөздер: фунгицидтер, альтернариоз, пестицид, өнімділік.

В сельскохозяйственном производстве рапс является масличной и кормовой культурой. Поэтому из года в год увеличивается спрос на семена рапса. Целью нашего исследования является изучение влияния фунгицидов на урожайность и контроль заболеваемости в процессе развития культуры рапса.

Ключевые слова: фунгициды, альтернариоз, пестициды, урожайность.

Ауыл шаруашылығы — біздің негізгі ресурсымыз, бірақ оның әлеуеті толық пайдаланылмай отыр. Ел ішінде ғана емес, шетелде де сұранысқа ие органикалық және экологиялық таза өнім өндіру үшін зор мүмкіндіктер бар [1].

Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешеңін дамытудың 2017–2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында: майлы дақылдардың егіс алаңы 2015 жылы 2,0 млн. гектарды немесе жалпы егіс алаңының 9,5 %-ын құрады. 2011 жылмен салыстырғанда майлы дақылдардың жалпы алаңындағы күнбағыстың үлес салмағы 15,6 пайызға қысқарды, бұл ретте рапстың үлесі — 3,6 %-ға, зығырдың үлесі 13,4 %-ға, май бұршақтың (соя) үлесі — 1,3 %-ға ұлғайды [2].

Зерттеу жұмысының мақсаты: Ақмола облысы, Сандықтау ауданы «Каменка и Д» ЖШС-гі жағдайында рапс дақылынафунгицидтерді қолданану және сараптама жасай отырып өнімділігіне баға беру.

Зерттеу жүргізудің орны мен әдістемесі:

Зерттеу жүргізу орны Ақмола облысы, Сандықтау ауданы «Каменка и Д» ЖШC-гі жағдайында зерттеу жұмыстары атқарылды. Рапс дақылын себу жұмыстары — 17 мамыр, себу тәсілі қатардағы, себу мөлшері — 2,5 млн/га, суармасыз аймақ жағдайында зерттеулер жүргізілді. Зерттеу нысаны ретінде — рапстың «Герос» сорты алынды.

Зерттеудегі тәжірибе алаңының ені — 12 м, ұзындығы — 100,0 м. Бір мөлдектің жалпы ауданы 1200,0 м². Тәжірибедегі қайталанымдар саны — 3.

Зерттеу жүргізу жұмыстарының әдістемелері: Рапс дақылының фенологиялық даму кезеңдерін Қазақстан Республикасының мемлекеттік ауылшаруашылық дақылдары сорттарын сынау әдістемесі негізінде жасалынды [3].

Рапс дақылының өнімділік құрылым элементтері мен биологиялық өнімділіктерін әдістемеге сай зертханада жұмыстар атқарылды [4].

Қазақстан Республикасының территориясында пайдалануға рұқсат етілген пестицидтер анықтамалығына сәйкес фунгицидтер таңдалынып алынды [5].

Рапс дақылынан алынған ғылыми зерттеу нәтижелерін Б. А. Доспехов әдістемесі бойынша математикалық талдаулар жүргізілді [6].

Зерттеу нәтижелері: Ақмола облысы, Сандықтау ауданы «Каменка и Д» ЖШC-гі жағдайында рапс дақылының зерттеу жұмыстарының нәтижелері төмендегі кестелерде көрсетілген. Рапстың фенологиялық кезеңдерін бақылау барысында, шанақтану-гүлденуі кезеңінде альтернариоз ауруына шалдығу байқалды (кесте 1).

Кесте 1

Рапстың өсіп-даму кезеңдері бойынша аурулармен залалдануы, 2019

* Ескертпе: (-) ауру байқалмады.

Рапс өсіп-даму кезеңдері барысында шашақтану және гүлдену фазаларында альтернариоз ауруымен зақымдалуы байқалды.

«Ақмола облысы, Сандықтау ауданы «Каменка и Д» ЖШС-гі жағдайында рапс дақылының аурулармен залалдануы деңгейі төмендегі кестеде көрсетілген (Кесте 2).

Кесте 2

Рапс дақылын альтернариоз ауруына қарсы фунгицидпен өңдеу тиімділіктері (%), 2019 ж.

Рапс дақылының альтернариоз ауруымен залалдануы: шанақтану-гүлдену кезеңінде байқалды. Осыған орай Қазақстан Республикасының территориясында пайдалануға рұқсат етілген фунгицидтер анықтамалығына сәйкес Амистар экстра 280, с.к. фунгицидімен өңделген танап 29,9 % дан -8,4 % -ға кеміді. Сонымен қатар Пиктор, 40 % к.с фунгицидімен өңделген танап өңделгенге дейін 28,9 % аурулармен залалданса, өңдеуден кейінгі нәтижесі — 14,7 %-ды құрады.

Танаптағы рапс дақылының шанақтану-гүлдену кезеңінде Пиктор, 40 % к.с фунгицидімен өңдеу өте жоғары көрсеткішке ие болды.

Кесте 3

Рапс дақылының танаптық өнгіштігі мен өсімдіктердің сақталуы, 2019 ж.

Рапс дақылының танаптық өнгіштігі мен өсімдіктердің сақталуы көктемгі танаптық өнгіштік өңдеусіз мөлдектерде (бақылау нұсқасы) 206 дана/м², бұл 82,4 %-ды құрады, ал өсімдіктердің сақталуы 145 дана/м², яғни 70,3 %-ды қалыптастырды. Ал, Амистар экстра фунгицидің қолданғанда танаптық өнгіштік 213 дана/м² болы, бұл көрсеткіш 85,2 %-ды құрады. Өсімдіктердің сақталуы бойынша 167дана/м², 78,4 % құрады. Пиктор, 40 % к.с фунгициды қолданғанда танаптық өнгіштік 215 дана/м² 86 %. Өсімдіктердің сақталуы 165дана/м² 76,7 %құрады.

Кесте 4

Рапстын өнімділік құрылым элементтері, 2019 ж.

1000 дәннің массасы бойынша өңдеусіз бақылауда 4,3 г, Амистар экстра 280 4,5, Пиктор 40 % к.с 3,9 г көрсетті.

Рапстын өнімділік құрылым элементтерін зерттеу нәтежиелері бойынша өңдеусіз бақылау нұсқасында биологиялық өнімділік 10 ц/га, Амистар эктра 280 фунгицидімен өнделген мөлдектерде 11,2 ц/га, Пиктор, 40 % к.с фунгициді 10,1 ц/га құрады. Мұнда фунгицидтермен өнделген мөлдектер өнделмеген мөлдектерге қарағанда 0,1–1,2 ц/га қосымша өнімді қалыптастырды.

Нақты өнімділікті ең жоғары көрсеткен амистар фунгициді 10 ц/га. Өңдеусіз бақылау 9,1 ц/га өнім нақты өнім. Пиктор,40 % к.с фунгициді 9,4 ц/га нақты өнім берді.

Әдебиет:

1. ҚР президенті Қ.К.Тоқаевтың Қазақстан халқына жолдауы. [Электрон.ресурс.]. — URL: http://www.akorda.kz/kz/addresses/addresses_of_president/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy.
2. Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017–2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. [Электрон.ресурс.]. — URL: http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1600000894.
3. Методика проведения сортоиспытания сельскохозяйственных растений. Утверждена приказом Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от «13» мая 2011 года № 06–2/254.-81 c.
4. Практикум по растениеводству. Можаев Н. И., Аринов К. К., Шестакова Н. А., Искаков М. А., Серекпаев Н. А. изд. Третье, доп. и перераб., Астана — 2014, 309 с.
5. Қазақстан Республикасының территориясында пайдалануға рұқсат етілген пестицидтер анықтамалығы. [Электрон.ресурс.]. — URL: https://moa.gov.kz/documents/1549367142.
6. Доспехов Б. А. Методика полевого опыта (с основами статистической обработки результатов исследований). — 5-е изд., доп. и перераб.-М.: Агропромиздат, 1985. — 351 с, ил. — (Учебники и учеб. пособия для высш. учеб. заведений).